İsrail-İran Savaşı: Irak’ta yeni bir hesaplaşma olur mu?

AA Akademi Müdür Yardımcısı Dr. Bilgay Duman, İran-İsrail Savaşı’nın Irak’a yansımalarını AA Tahlil için kaleme aldı.

***

İsrail ve İran ortasında yaşanan tansiyon tahminen de birinci sefer bu kadar sertleşti. ABD ile İran ortasındaki umut verici nükleer görüşmelerin 6. tipi başlamadan çabucak evvel, İsrail’in İran topraklarında başlattığı ve epeyce planlı olduğu anlaşılan akınlar, İran’ın da şimdiye kadar görülmemiş sertlikte karşılık vermesine neden oldu. Bu gelişmeler, Orta Doğu’yu adeta yangın yerine çevirdi. Çünkü kelam konusu savaşın bölgesel ve global tesirleri olacağını söylemek için uzman ya da müneccim olmaya gerek yok.

Aslında İsrail’in bu atağı evvelden kendini gösteriyordu lakin zamanlama prestijiyle tahminen de beklenmedik bir gelişme oldu. Çünkü ABD ile İran ortasında müzakereler üzerinden net bir yumuşama varken ve İsrail üzerinde Gazze baskısı yoğunlaşmışken bu türlü bir adımın bu devirde atılması beklenen bir gelişme değildi.

Hatta İsrail’in İran saldırısı öncesi, ABD’nin başta Irak olmak üzere Orta Doğu ülkelerindeki diplomatik misyonlarındaki mecburî olmayan işçisini çekmesi ve Orta Doğu ülkelerine yapılacak seyahat kısıtlamasının düzeyini yükseltmesi bölge ülkelerinin kamuoyu tarafından anlamlandırılamamıştı. Hakikaten akın öncesinde, ABD’nin misyonlarını çektiği ülkelerden biri olan Irak’taki dostlarımızla yaptığımız görüşmelerde ABD’nin yükselttiği düzeyin “abartılı” olduğu, ülkede her şeyin olağan olduğu söz edilmişti.

Ancak her ne kadar ABD tarafından yapılan açıklamalarda akına müdahil olunmadığı tarafında tabirler yer alsa da İsrail tarafından ABD’li makamların taarruzdan haberdar edildiğinin açık bir biçimde söz edilmesi dikkat cazibeli oldu. Esasen ABD’nin zarurî olmayan görevlilerini misyonlarından acilen tahliye etmesi ataktan haberdar olduğunu açık bir biçimde gösterdi. İsrail’in İran’a düzenlediği taarruzun, ABD ile ilişkili olarak değerlendirileceği zati açıktı.

ABD’nin atağın başından beri söylemsel seviyede de olsa savaştan uzak kalma ve yatıştırmaya yönelik bir tavır izlediği görülse bile İran’ın zayıflamasından şad olmadığını söylemek saflık olur. İran da bu durumun farkında ve ABD’nin savaşa müdahil olması durumunda bölgedeki ABD misyon ve üslerinin maksat alınacağını da açık bir biçimde lisana getirdi.

-Irak yine çatışma alanına dönüşmek istemiyor

Bu telaffuz ise en yakından Irak’ı ilgilendiriyor. Coğrafik pozisyonu, siyasi, sosyolojik ve ekonomik olarak bakıldığında Irak’ın jeopolitik olarak Orta Doğu’nun merkez ülkesi pozisyonunda olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Zira Irak yıllarca ABD ve İran ortasındaki çekişmenin temel alanı oldu. Her iki taraf da birbirine Irak alanında karşılık vermeye çalıştı. Fakat artık Irak yine bir çatışma alanına dönüşmek istemiyor. Irak son birkaç yılda, bilhassa Muhammed Şiya es-Sudani’nin Başbakanlığıyla, istikrar konusunda olumlu bir ivme yakaladı. Bu yüzden Irak, kendisinin direkt dahil olmadığı bir çekişme ve savaşın modülü olmak istemiyor.

Ancak İsrail ve İran ortasındaki savaş direkt ve dolaylı bir biçimde Irak’ı etkileme kapasitesine sahip. Kelam konusu savaşın Irak’ın etkileme potansiyeline sahip olduğu 4 farklı başlık var. Bunları şöyle sıralamak mümkün;

Devlet düzeyiŞii milis kümeler ve etkileriBağdat – Erbil ilişkileriIrak’ın bölgesel ve global dış politikasıÖzellikle Şii milis kümelerin konumu Irak’ın savaşa dahil olup olmayacağını belirleyecek seviyede. Mevcut durum itibariyle şimdi sembolik yansıların ötesine geçilebilmiş değil. Hatta temkinli bir duruş bile olduğunu söylemek yanlış olmaz. Irak’ta İran’a en yakın kümelerden biri olarak bilinen Ketaib Hizbullah bile “İran’ın Siyonist rejime karşı kimsenin yardımına muhtaçlığı yok” minvalinde bir açıklama yapması dikkat alımlı.

Ancak ABD’nin savaşa müdahil olması durumunda Irak’taki ABD varlığı ve çıkarlarının da amaç alınacağının belirtilmesi, savaşın yayılma ihtimalini içerisinde barındırıyor. Bu manasıyla silahları devlet denetimine almaya ve milis kümelerin faaliyetlerini sonlandırmaya çalışan Irak idaresi için yeni bir risk ortaya çıkabilir. İran’ın son evreye kadar da Iraklı milis kümeleri bu türlü bir sürecin içine sokması beklenmiyor.

-Vekil güçlerin zayıflamasının bölgesel yansımaları

ABD ve İsrail, İran’ı vekil güç kapasitesi açısından epey sınırladı. İran’ın Suriye’de tesiri kalmadı, Lübnan Hizbullah’ı neredeyse çöküş sürecinde, Yemen’deki Husiler de yalnız kaldı. Bilhassa Hizbullah’ın İsrail’den yediği darbe sonrası, İran’ın kelam konusu kümelere dayanak konusunda sessiz kalması dikkat cazibeli oldu. Irak’ta güçlü bir Şii milis yapılanması olsa bile onlar da kendi içerisinde ayrışmış durumda.

Bu durumda, Irak’ta İran’a yakın Şii milis ve siyasi kümelerin da tesir alanının daraldığı görülüyor. Ayrıyeten Suriye, Lübnan ve Yemen’deki süreçlerden sonra Irak’taki kümelerin İran’a karşı bir inanç kaybı yaşadığı aşikar. Bu nedenle Irak’ta hareket alanı daralan İran’a yakın Şii milis kümelerin savaşa dahil olması, kendi ömür alanlarını ve hudutlarını daraltacak bir tesir üretebilir.

Bununla birlikte bu durumun Erbil ve Bağdat ortasında da yeni gerginliklere yol açması kelam konusu olabilir. İsrail’in İran’a yönelik yaptığı taarruzlarda Irak’ın kuzey koridorunun kullanıldığı ve hatta İran’ın içerisine sızmalarda yeniden bu bölgeden geçiş olduğu savlarının lisana getirilmesi, gözleri tekrar Irak Kürt Bölgesel İdaresi’ne (IKBY) çevirdi.

IKBY’de de bu bahiste bir tedirginlik hakim. Şii milis kümelerin daha evvel farklı vakitlerde IKBY’nin denetim alanlarındaki topraklarda ABD üslerine yönelik taarruzları kelam konusu olmuştu. Hatta İran da hem İranlı Kürt muhalif kümelerin faaliyetlerini hem de İsrail’in IKBY’nin denetimindeki alanları kullanmasını münasebet göstererek IKBY’ye yönelik ataklar yapmıştı. Bu noktada yeniden Şii milis kümeler ve İran’ın IKBY üzerinde baskı kurması kelam konusu olabilir.

Bununla birlikte, İsrail atakları ile birlikte İran rejiminin zayıflaması, İsrail taarruzlarının maksadının İran’da bir rejim değişikliği olduğuna yönelik tahliller dikkate alındığında, muhalif Kürt siyasi tertiplerin iştahını kabartabilir ve bu da İran ve Irak ortasında yeni gerginliklerin oluşmasına yol açabilir. Ayrıyeten terör örgütü PKK’nın da silah bıraktığı bir süreçte başta PJAK olmak üzere Kürt silahlı örgütlerin aksiyonlarının artması kelam konusu olabilir. Bu durum Irak’ın kuzeyinde istikrarsız süreçlerin ortaya çıkmasını beraberinde getirebilir.

Tüm bu gelişmeler dikkate alındığında, yeni yeni istikrara oturmaya başlayan Irak siyasetinde de etnik, mezhebi, siyasi ve idari ayrışmaların yine gün yüzüne çıkması işten bile değil. Irak’ın 11 Kasım 2025’te yeni bir parlamento seçimi yapmayı planladığı ve seçim öncesi süreçte Irak’taki fay çizgilerinin gün yüzüne çıktığı düşünüldüğünde, Irak’ın yeni bir kaosla müsabakası kelam konusu olabilir. Bu durum Irak’ın iç istikrarlarını etkileyeceği kadar, başta Irak’ı dış siyaset açısından da zorlayacak sonuçlar doğurabilir. Bu minvalde son devirde olumlu bir ivme kazanan Türkiye-Irak münasebetlerinin de olumsuz tarafta etkileneceğini söylemek yanlış olmaz.

[Dr. Bilgay Duman, AA Akademi Müdür Yardımcısıdır.]

*Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editoryal siyasetini yansıtmayabilir.

About The Author

admin

See author's posts